Các Chất Dinh Dưỡng Thiết Yếu Cần Bổ Sung Đầy Đủ Cho Bệnh Nhân Tiểu Đường

Tiểu đường là căn bệnh mạn tính phổ biến, đòi hỏi người bệnh phải thay đổi thói quen sống, đặc biệt là chế độ ăn uống. Việc lựa chọn thực phẩm đúng cách, không chỉ giúp kiểm soát đường huyết mà còn ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Vậy người tiểu đường nên ăn gì, kiêng gì và xây dựng thực đơn ra sao? Bài viết này sẽ giúp bạn tìm câu trả lời rõ ràng và dễ dàng áp dụng.

Nguyên tắc dinh dưỡng cho người tiểu đường

Theo thống kê công bố tại “Tuần lễ quốc tế phòng chống bệnh nội tiết - đái tháo đường” năm 2019, Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia có tốc độ gia tăng bệnh tiểu đường nhanh nhất thế giới. Các chuyên gia cho rằng, lối sống hiện đại và chế độ ăn uống chưa hợp lý là nguyên nhân chính khiến số ca mắc bệnh ngày càng tăng, hiện đã lên tới khoảng 3,53 triệu người. Đáng chú ý, nhiều bệnh nhân hiểu sai về dinh dưỡng, dẫn đến việc kiêng khem quá mức, bỏ qua những thực phẩm có lợi như sữa hay đồ uống phù hợp, gây thiếu chất và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. 

Người tiểu đường cần xây dựng khẩu phần ăn khoa học

Vì vậy, người tiểu đường cần xây dựng khẩu phần ăn khoa học, đảm bảo đủ các nhóm chất để kiểm soát đường huyết hiệu quả và duy trì thể trạng ổn định. Chế độ ăn uống của người tiểu đường cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản sau:

• Cung cấp đầy đủ các nhóm chất: đạm, béo, tinh bột, vitamin và khoáng chất, với lượng phù hợp, không thừa cũng không thiếu.
• Giúp kiểm soát đường huyết ổn định: không làm đường huyết tăng cao sau ăn hoặc tụt quá thấp giữa các bữa.
• Hạn chế các rối loạn chuyển hóa như mỡ máu cao, gan nhiễm mỡ…
• Góp phần giữ cân nặng ở mức hợp lý, tránh béo phì hoặc sụt cân quá mức.
• Hỗ trợ duy trì thói quen vận động thể chất hàng ngày.
• Phù hợp với thói quen ăn uống của gia đình và vùng miền, để dễ áp dụng lâu dài.

Nhu cầu năng lượng và dinh dưỡng cho người tiểu đường

Người tiểu đường có nhu cầu năng lượng gần giống người bình thường, nhưng cần tùy chỉnh theo độ tuổi, thể trạng và mức độ vận động:

Chất bột đường (glucid)

Người tiểu đường cần hạn chế nhưng không cắt bỏ hoàn toàn chất đường bột. Nên chọn tinh bột phức như gạo lứt, khoai củ (dưới 70g mỗi bữa chính). Glucid nên chiếm 50 - 60% tổng năng lượng mỗi ngày. Ưu tiên thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) thấp để kiểm soát đường huyết tốt hơn.

Chất đạm (protein)

Đối với người lớn lượng protein cần khoảng 0,8g/kg/ngày. Đạm nên chiếm 15 - 20% năng lượng khẩu phần, phối hợp giữa đạm động vật (thịt, cá, trứng, sữa) và đạm thực vật (đậu, lạc...) để cân bằng và dễ hấp thu.

Nhu cầu protein của người tiểu đường

Chất béo (lipid)

Với chất béo (lipid) dùng vừa phải, tránh mỡ động vật. Nên chọn dầu thực vật như dầu đậu nành, dầu mè, dầu hướng dương. Chất béo nên chiếm khoảng 25% tổng năng lượng khẩu phần và không vượt quá 30%.

Vitamin, khoáng chất và chất xơ

Người bệnh cần bổ sung vitamin và khoáng chất đầy đủ thông qua rau xanh, trái cây ít đường và thực phẩm tự nhiên để nâng cao sức đề kháng. Đồng thời tăng cường chất xơ thông qua rau củ, gạo lứt, trái cây ít ngọt... Chất xơ giúp giảm tăng đường huyết sau ăn, chống táo bón và hỗ trợ điều hòa mỡ máu.

Những thực phẩm người tiểu đường nên ăn

Kiểm soát lượng đường trong máu là rất quan trọng đối với những người sống chung với bệnh tiểu đường. Có nhiều thực phẩm tốt cho người mắc bệnh tiểu đường, trong đó có những sản phẩm nên ăn như:

Cá béo

Cá hồi, cá thu, cá mòi, cá trích… giàu omega-3 (DHA và EPA), rất tốt cho tim mạch, đặc biệt với người tiểu đường, vốn có nguy cơ cao mắc bệnh tim. Omega-3 giúp giảm viêm, cải thiện chức năng mạch máu và ổn định huyết áp. Ăn cá béo thường xuyên còn hỗ trợ kiểm soát cân nặng, huyết áp và đường huyết. Ngoài ra, cá còn cung cấp protein chất lượng cao, giúp no lâu và ổn định đường huyết.

Rau xanh

Rau bina, cải xoăn và các loại rau lá xanh khác rất giàu dinh dưỡng, ít calo và gần như không ảnh hưởng đến đường huyết do chứa ít carb tiêu hóa. Chúng cung cấp nhiều vitamin, đặc biệt là vitamin C - một chất chống oxy hóa mạnh giúp giảm viêm và bảo vệ tế bào. Người tiểu đường bổ sung vitamin C từ rau xanh có thể cải thiện sức khỏe tổng thể và kiểm soát bệnh tốt hơn.

Bổ sung các loại rau xanh

Các loại đậu

Đậu rất giàu vitamin B, khoáng chất (canxi, kali, magie) và chất xơ, lại có chỉ số đường huyết thấp, phù hợp cho người tiểu đường. Nghiên cứu cho thấy ăn nhiều đậu giúp giảm nguy cơ mắc tiểu đường tuýp 2. Đây là thực phẩm rẻ, bổ và tốt cho sức khỏe.

Trứng

Trứng giúp giảm viêm, cải thiện độ nhạy insulin và tăng cholesterol tốt (HDL). Ăn 6 - 12 quả trứng mỗi tuần không làm tăng nguy cơ tim mạch ở người tiểu đường và có thể hỗ trợ hạ huyết áp. Đây là thực phẩm giàu dinh dưỡng, phù hợp trong chế độ ăn lành mạnh cho người tiền tiểu đường và tiểu đường.

Bơ

Bơ ít đường, ít carb, giàu chất xơ và chất béo lành mạnh nên không làm tăng đường huyết. Nghiên cứu cho thấy ăn bơ thường xuyên liên quan đến cân nặng và BMI thấp hơn - điều quan trọng với người tiểu đường. Bơ còn chứa AvoB, một hợp chất giúp giảm kháng insulin, hỗ trợ kiểm soát và ngừa tiểu đường.

Hạt chia

Hạt chia giàu chất xơ, ít carb tiêu hóa nên không làm tăng đường huyết. Chất xơ trong hạt chia giúp làm chậm hấp thu đường, hỗ trợ kiểm soát đường máu. Nghiên cứu cho thấy ăn hạt chia giúp giảm cân, huyết áp và viêm, rất có lợi cho người tiểu đường tuýp 2.

Bông cải xanh

Bông cải xanh ít calo, ít carb nhưng giàu vitamin C, magie và hợp chất sulforaphane, giúp giảm đường huyết và hỗ trợ kiểm soát tiểu đường. Đây là loại rau dinh dưỡng cao, tốt cho sức khỏe tổng thể.

Dầu oliu nguyên chất

Dầu ô liu nguyên chất giàu axit oleic - chất béo lành mạnh giúp kiểm soát đường huyết, giảm triglyceride và tăng cảm giác no. Nó cũng chứa polyphenol - chất chống oxy hóa mạnh, hỗ trợ tim mạch và giảm viêm. Hãy chọn loại nguyên chất từ nguồn uy tín để đảm bảo chất lượng.

Dâu tây

Dâu tây giàu anthocyanin và polyphenol, các chất chống oxy hóa giúp cải thiện độ nhạy insulin và hỗ trợ kiểm soát đường huyết. Ăn dâu tây thường xuyên có thể có lợi cho người thừa cân, béo phì và người có nguy cơ mắc tiểu đường.

Ăn dâu tây thường xuyên có lợi cho người có nguy cơ mắc tiểu đường.

Bí đao

Bí đao ít calo, chỉ số GI thấp và chứa chất chống oxy hóa có lợi cho sức khỏe. Nó cũng giúp cải thiện khả năng dung nạp insulin và giảm đường huyết, đặc biệt là ở những người tiểu đường. Bí đao là lựa chọn thay thế tuyệt vời cho các thực phẩm có chỉ số đường huyết cao.

Thực phẩm nên hạn chế/kiêng

Để giữ lượng đường trong máu của người tiểu đường được kiểm soát, người bệnh có thể cắt giảm, hạn chế một số loại thực phẩm và đồ uống nhất định, như:

• Thực phẩm có đường như kẹo, bánh quy, bánh ngọt, kem, ngũ cốc ngọt và trái cây đóng hộp có thêm đường.
• Đồ uống có đường: nước ép trái cây, nước ngọt thông thường và đồ uống thể thao hoặc tăng lực thông thường.
• Gạo trắng, bánh ngô, bánh mì và mì ống, đặc biệt là những loại làm từ bột mì trắng
• Rau củ chứa nhiều tinh bột, chẳng hạn như khoai tây trắng, ngô và đậu Hà Lan
• Đồ chiên rán và các loại thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa.
• Thực phẩm chứa nhiều natri (muối).

Gợi ý một số thực đơn mẫu cho người tiểu đường

Dưới đây là một số gợi ý về thực đơn bữa sáng cho người tiểu đường vừa dễ thực hiện vừa tốt cho sức khỏe:

Thực đơn 1: 

• 1 - 2 quả trứng (ốp la hoặc luộc).
• 1 bát nhỏ rau luộc hoặc 1 đĩa salad.
• Thêm 2 lát bánh mì sandwich nguyên cám và/hoặc 1 ly sữa không đường hoặc 1 ít trái cây ít ngọt (như táo, lê).

Thực đơn 2:

• 1 bát cơm nhỏ.
• Món mặn: trứng, thịt nạc, cá hoặc đậu hũ.
• 1 bát rau luộc hoặc rau xào ít dầu.
• Có thể thêm ít ngũ cốc nguyên cám hoặc yến mạch.

Thực đơn bữa sáng cho người tiểu đường

Thực đơn 3:

• 2/3 tô phở (ít bánh) + thịt nạc hoặc 1 quả trứng.
• Kèm theo 1 bát rau luộc hoặc rau trụng.

Thực đơn 4:

• 1 ổ bánh mì kẹp trứng + rau sống hoặc dưa leo.
• Hoặc: ăn 2/3 đến 3/4 ổ bánh mì + thêm 1 ly sữa ít đường hoặc 1 phần trái cây ít ngọt.

Thực đơn 5:

• 1/2 bát xôi (nếp ít, không quá dẻo).
• Kèm 1 món mặn như trứng luộc, chả hấp, cá kho hoặc thịt nạc.
• Thêm 1 bát rau nhỏ.

Bạn có thể linh hoạt thay đổi theo sở thích và đảm bảo đủ chất, ít đường, không cần kiêng khem quá mức nhưng cũng không nên ăn “thả ga”.

Sai lầm thường gặp trong ăn uống của người tiểu đường

Nhiều người bệnh tiểu đường có những nhìn nhận hoặc tham khảo các phương pháp ăn uống, bổ sung thực phẩm sai cách. Dưới đây là một số sai lầm thường gặp trong ăn uống mà người bệnh tiểu đường nên tránh:

Tự ý bỏ bữa để giảm đường huyết

Nhiều người bệnh tiểu đường cho rằng nhịn ăn hoặc bỏ bữa sẽ giúp làm giảm lượng đường trong máu. Tuy nhiên, đây là một quan niệm sai lầm và nguy hiểm. Việc bỏ bữa có thể gây hạ đường huyết, khiến cơ thể mệt mỏi, choáng váng, thậm chí hôn mê. Ngoài ra, sau khi bỏ bữa, người bệnh thường ăn bù quá mức vào bữa tiếp theo, làm đường huyết tăng vọt. Do đó, điều quan trọng là phải duy trì bữa ăn đều đặn, đủ chất và đúng giờ để ổn định đường huyết hiệu quả.

Ăn quá nhiều thực phẩm chức năng

Một số người bệnh có xu hướng phụ thuộc quá mức vào thực phẩm chức năng với hy vọng kiểm soát được đường huyết mà không cần điều chỉnh chế độ ăn. Tuy nhiên, thực phẩm chức năng chỉ có tác dụng hỗ trợ và không thể thay thế thuốc điều trị hay một chế độ ăn khoa học. Việc sử dụng tràn lan, không kiểm soát, có thể gây phản tác dụng hoặc ảnh hưởng đến gan, thận. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng bất kỳ sản phẩm bổ sung nào.

Tin tưởng sai lầm vào thuốc dân gian

Nhiều người truyền tai nhau các bài thuốc dân gian như uống lá cây, nước rễ hoặc các loại củ quả “đặc trị tiểu đường”. Dù một số loại thảo dược có thể hỗ trợ hạ đường huyết nhẹ, nhưng không thể thay thế chế độ ăn uống cân bằng và lối sống lành mạnh. Tin tưởng hoàn toàn vào thuốc dân gian, trong khi vẫn ăn uống không kiểm soát, dễ dẫn đến biến chứng nghiêm trọng. Cách tốt nhất là phối hợp điều trị y khoa với chế độ ăn hợp lý, vận động và theo dõi sức khỏe định kỳ.

Tin tưởng sai lầm vào thuốc dân gian

Lời khuyên từ chuyên gia dinh dưỡng 

Theo Viện trưởng Viện Nghiên cứu Dinh dưỡng TP.HCM BS CK1 Trần Thị Minh Nguyệt, để kiểm soát lượng đường trong máu và ngăn ngừa các biến chứng của bệnh tiểu đường, việc phân bổ bữa ăn hợp lý là rất quan trọng. Người bệnh nên chia thành 5 - 6 bữa ăn mỗi ngày, cách nhau khoảng 3 giờ. Một gợi ý cho việc phân bổ năng lượng trong ngày là: bữa sáng 20%, bữa phụ sáng 10%, bữa trưa 30%, bữa phụ chiều 10%, bữa tối 20%, và bữa phụ tối 10% tổng năng lượng cả ngày.

Chế độ ăn uống hợp lý, kết hợp với vận động đều đặn và theo dõi đường huyết thường xuyên, sẽ giúp bạn duy trì mức đường trong máu ổn định và phòng ngừa biến chứng của bệnh tiểu đường. Quan trọng nhất là kiên nhẫn và duy trì thói quen này suốt đời.

Gluvita - sản phẩm bổ sung dinh dưỡng cho người tiểu đường

Gluvita là sản phẩm bổ sung dinh dưỡng cho người tiểu đường với công thức chuyên biệt của Công ty Cổ phần sữa VitaDairy Việt Nam -  thương hiệu uy tín với hơn 15 năm phát triển trong thị trường sữa bột dinh dưỡng. Gluvita sử dụng hệ bột đường hấp thu chậm, giúp xây dựng một chế độ dinh dưỡng khoa học để kiểm soát đường huyết hiệu quả. Thành phần bổ sung FOS giúp hỗ trợ tiêu hoá, hệ Vitamin & Khoáng chất đa dạng giúp duy trì và cải thiện sức khỏe.

Gluvita với công thức cải tiến giúp kiểm soát đường huyết

Dinh dưỡng hợp lý chính là nền tảng vững chắc để người bệnh tiểu đường kiểm soát đường huyết hiệu quả. Việc ưu tiên thực phẩm lành mạnh và hạn chế những thực phẩm không tốt sẽ giúp người bệnh sống khỏe mạnh và giảm nguy cơ biến chứng. Hãy bắt đầu những thay đổi về chế độ dinh dưỡng để có thể mang lại những lợi ích to lớn cho sức khỏe.

Nguồn tham khảo:

1. https://www.google.com/url?q=https://viendinhduongtphcm.org/vi/dai-thao-duong/dinh-duong-cho-nguoi-benh-tieu-duong.html&sa=D&source=docs&ust=1745642644180853&usg=AOvVaw1IwTRPwvF7E5Qgq3-vBWpg
2. https://www.google.com/url?q=https://viendinhduongtphcm.org/vi/dai-thao-duong/dinh-duong-cho-nguoi-benh-tieu-duong.html&sa=D&source=docs&ust=1745642644182066&usg=AOvVaw1uAtkBnvPJF3XfxQYbhZjc
3. https://www.google.com/url?q=https://www.healthline.com/nutrition/16-best-foods-for-diabetics&sa=D&source=docs&ust=1745642644182595&usg=AOvVaw22OJi2niQ8gs-Ek_ghi6O6
4. https://www.google.com/url?q=https://medlineplus.gov/diabeticdiet.html&sa=D&source=docs&ust=1745642644182956&usg=AOvVaw1269HA883EIR5NOwfqAf0I